Sağlıklı Mama Ekosistemi Kito sponsorluğunda gerçekleşen VetSummit 2025: Veteriner Klinik Bilimlerde Yeni Ufuklar kapsamında gerçekleştirilen “Arş. Gör. Dr. Ebuderda Günay ile – Tavşanlarda Gastrointestinal Staz/Obstruksiyon Tanı ve Tedavi” oturumundan öne çıkanları bu blog yazısında sizler için derledik. Hocamıza sunumu için teşekkür ederiz.
Tavşanlarda Gastrointestinal Sendrom: Sessiz Başlayan, Hızlı Büyüyen Bir Klinik Sınav
Egzotik hayvan hekimliğinde bazı hastalıklar vardır ki, “çok sık geliyor ama hâlâ yeterince ciddiye alınmıyor.” Tavşan gastrointestinal sendromu (GI staz / obstrüksiyon) tam olarak böyle bir tablo. Kliniklere gelen tavşanların dörtte biri bu şikâyetle kapıyı çalıyor. Üstelik çoğu zaman problem “bir anda” başlamıyor; yanlış besleme, diş sorunları, stres ve dehidrasyon gibi küçük taşlar üst üste konuluyor ve 2–3 yıl içinde büyük bir klinik krize dönüşüyor.
Hocamız bu sendromu tavşan anatomisinden başlayıp güncel tedavi yaklaşımına kadar çok net bir hat üzerinde anlattı. Konuşmanın ana mesajı şuydu:
“Tavşanda bağırsak durursa, her şey durur. Erken yakalarsan kurtarırsın, geç kalırsan yarış zorlaşır.”
Tavşan Kemirgen Değil, Logomorf: Her Şeyi Buradan Başlıyor
Tavşanlarda GI sendromu anlamak için ilk doğru bilgi şudur: Tavşan kemirgen değildir. Logomorf sınıfındadır ve sindirimi kemirgenlerden ciddi şekilde farklıdır.
Pet shop’larda kemirgen yemleriyle aynı rafta satılan “tavşan yemleri” bu yüzden kronik felaket çıkarır. Çünkü tavşan sindirimi:
- yüksek lif + yoğun fermantasyon üzerine kurulu bir sistemdir.
- Bu sistem bozulduğunda da en hızlı çöken yer bağırsak motilitesidir.
Sindirim Sisteminin Kalbi Sekumdur
Tavşan sindirim sistemine baktığınızda gözünüze ilk çarpan şey devasa sekumdur:
- Sindirim sistemi hacminin %40’ını tek başına oluşturur.
- Fermantasyon burada olur.
- Enerji büyük oranda uçucu yağ asitlerinden (asetat, bütirat, propiyonat) gelir.
- K vitamini, B vitaminleri ve mikrobiyal protein sentezi burada yapılır.
Sekum florası bozulursa (disbiyozis):
- gaz oluşur,
- toksin artar,
- enerji üretimi düşer,
- bağırsak durgunluğu başlar.
Yani GI sendromun temel zemini sekumda atılır.
Tavşan Kusamaz: Bu Küçük Detay Büyük Klinik Sonuç Doğurur
Mide girişindeki güçlü kardiak kas yüzünden tavşan kusamaz.
Bu ne demek?
- Operasyon öncesi aç bırakmak çoğu zaman gerekmez.
- Ama mide–bağırsak yolu bir kez tıkanırsa, içerik geri çıkamaz.
- Şişen mide hızla hayvanı kötüleştirir.
Ayrıca mide pH’ı çok düşük (1–2) olduğu için:
- sıradan probiyotiklerin çoğu midede ölür,
- tavşanda probiyotik kullanımı bu yüzden tartışmalıdır.
Sekotrof Gerçeği: “İshal Sanılan Normal” ve Sahip Hatası
Tavşan dışkısı iki tiptir:
- Normal pelet dışkı (sert, zeytin çekirdeği gibi)
- Sekotrof (yumuşak, kokulu, mukuslu; anüste yapışıp tekrar yenir)
Sahipler çoğunlukla sekotrofu “ishal” sanıp panikle kliniğe gelir.
Burada hekimin yapması gereken:
- “Sert pelet dışkıyı gördünüz mü?” diye sormak.
- Eğer pelet dışkı çıkıyorsa, hayvan ishal değildir.
- Sorun çoğu zaman diyet + obezite + sekotrofu yiyememe problemidir.
Bunu doğru anlatmak, gereksiz antibiyotik ve yanlış mama döngüsünü bitirir.
Diyet = Bu Sendromun Birinci Sebebi
Seminerin belki de en net çizgisi buydu:
Tavşanın diyetinin %85–90’ı kuru ot olmalı.
Altın oran:
- %85 kuru ot (yonca / çayır otu vb.)
- %10 yeşillik
- %5 pelet yem
Kuru otun rolü sadece beslenme değil:
- dişlerin törpülenmesi,
- bağırsak motilitesi,
- sekum florasının dengesi için de şart.
Yüksek karbonhidrat + düşük lif diyetlerde:
- klostridyum türleri artar,
- toksin ve gaz üretir,
- sindirim ağrısı + iştahsızlık başlar,
- bağırsak yavaşlar ve durur.
GI sendromu pratikte çoğu kez “yıllarca yanlış beslenen hayvanın patlamasıdır.”
Risk Faktörleri: Sendromun Neden “Tek Sebebi Yok”?
Tavşan gastrointestinal sendromu multifaktöriyel bir sendrom:
- Lif eksikliği / yanlış diyet
- Diş hastalıkları
- Stres ve çevresel değişiklikler
- Ağrı ve diğer sistemik hastalıklar
- Dehidrasyon
- Trikobezoar (tüy yumağı) birikimi
Burada kritik nokta şu:
Trikobezoar sebep değil sonuçtur.
Bağırsak yavaşlayınca tüyler birleşir, yumak olur ve tıkar.
Yani “tüy yumağı gördüm, sorun buymuş” demek tabloyu eksik okumaktır. Asıl sorun motilite kaybıdır.
GI Staz mı, Obstrüksiyon mu? Ayırmak Hayat Kurtarır
Tavşanda iki temel tablo var:
- GI Staz: motilite yavaşlar/durur ama tam tıkanıklık yoktur.
- Obstrüksiyon: mekanik tıkanma vardır (tüy yumağı, yabancı cisim vb).
Ayırım yolu:
Palpasyon + radyografi.
Röntgende:
- Stazda mide hamur kıvamında, dolu ama “gaz-sıvı seviyeleri” net değildir.
- Obstrüksiyonda mide devleşmiş, içinde belirgin gaz + sıvı seviyesi vardır. (Hoca bunu “haşlanmış yumurta görüntüsü” diye tarif ediyor.)
Ayrıca obstrüksiyon yeri sınıflandırılır:
- proksimal (mide çıkışı)
- distal (ince bağırsak sonu)
- kolon (çok nadir)
Bu sınıflama tedavi kararını belirler.
Klinik Alarm Bulguları: Ne Zaman Prognoz Kötüleşir?
- Vücut ısısı 36.6°C altına düşerse mortalite riski artar.
- Kan şekeri 300–360 mg/dl üzerindeyse obstrüksiyon lehine güçlü bulgudur.
- 444 mg/dl üzeri kritik eşik: prognoz ciddi kötü.
Önemli bir not:
Tavşanda yüksek glikoz “şeker hastalığı” demek değildir. Stres ve obstrüksiyonda glikoz zaten fırlar. Bu bir metabolik alarmdır.
Güncel Tedavi Paradigması: Önce Medikal, Sonra Cerrahi
Eski yaklaşım: “Hemen ameliyat et.” Yeni yaklaşım (2024–2025 literatürü): Önce agresif medikal tedavi, yanıt yoksa cerrahi.
Medikal tedavinin omurgası:
-
Rehidrasyon
- günlük 100 ml/kg sıvı
- gerekirse SC, çoğunlukla IV
-
Ağrı kontrolü
- meloksikam
- butorfanol
-
Gaz giderme
- simetikon
-
Zorla besleme (hepatik lipitoz önleme)
- Critical Care / Oxbow tarzı yoğun bakım mamaları
- Prokinetik destek
- metoklopramid etkisi tartışmalı ama kullanılabilir
- Lidokain / FLK protokolü
- lidokainin motiliteyi ciddi artırdığı gösterilmiş
- FLK (fentanil-lidokain-ketamin) güçlü ama fentanil erişimi zor
- pratikte lidokain + ketamin + opioid kombinasyonları iş görüyor
Medikal tedavinin başarı oranı birçok çalışmada %80–90.
Cerrahi Ne Zaman? Ve Neden Hep Riskli?
24–48 saat medikal tedaviye rağmen:
- glikoz düşmüyorsa
- röntgende ilerleme yoksa
- klinik düzelme başlamıyorsa cerrahi düşünülür.
Ama cerrahinin gerçekliği net:
- Sağ kalım oranı ortalama %47 civarı.
- Operasyon sonrası bakım kötüyse bu oran daha da düşer.
O yüzden hoca özellikle şu prensibi vurguluyor:
“Tıkanıklığı ilerletmek, bağırsak kesmekten iyidir.” Mümkünse kitleyi mideye/sekuma itip oradan boşaltmak tercih edilir.
Kapanış: Tavşanda GI Sendrom = “Besleme + Motilite” Savaşıdır
Bu seminer bize tavşan hekimliğinin en kritik dersi şunu yeniden hatırlattı:
- Tavşan bağırsakları durmayı sevmez.
- Lif yoksa → flora bozulur → gaz artar → ağrı başlar → motilite durur → trikobezoar tıkar.
- Erken yakalanırsa medikal tedaviyle büyük oranda çözülür.
- Geç kalınırsa cerrahi bile sonucu garanti etmez.
Bu yüzden tavşan hastasında en basit ama en hayati cümle şudur:
“Ne yiyor, ne kadar su içiyor ve dışkısı nasıl?”
Cevabı doğru okuyabilen hekim, bu sendromu daha başlamadan bitirir.
Sağlıklı Mama Ekosistemi Kito sponsorluğunda gerçekleşen VetSummit 2025: Veteriner Klinik Bilimlerde Yeni Ufuklar oturumlarından öne çıkanları paylaşmaya devam edeceğiz; klinik pratiğinize katkı sağlayacak yeni içeriklerde görüşmek üzere.
Kito hakkında daha detaylı bilgi için www.kito.pet sayfasını gezebilir, sosyal medya hesaplarımızı takip edebilirsiniz. Bizimle iletişime geçmek için info@kito.pet’e mail atablirsiniz.